Adam Bodnar stwierdził, że niezgodne z Konstytucją jest dopuszczanie do sytuacji, że praw osób skazanych za przestępstwa i uznanych za niepoczytalne nie reguluje żadna ustawa, a jedynie wewnętrzne regulaminy poszczególnych szpitali. RPO stwierdził, że w ten sposób łamane są prawa człowieka. Domaga się nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego w tym zakresie.
Przymusowy, zwykle bezterminowy pobyt w zakładzie psychiatrycznym ma mieć charakter leczniczo-izolacyjny – przypomniał Adam Bodnar:
– Ogranicza on jedno z podstawowych praw człowieka – prawo do wolności osobistej. Dlatego prawa takich internowanych osób powinny zostać precyzyjnie określone w myśl art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zgodnie z nim ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie (…). Osoby internowane dysponują różnymi prawami i obowiązkami, w zależności od indywidualnego podejścia kierowników zakładów psychiatrycznych. Przykładem jest regulamin zakładu psychiatrycznego o wzmocnionym zabezpieczeniu, który uniemożliwia internowanym wysyłanie pieniędzy z kont depozytowych osobom niebędącym najbliższymi członkami ich rodziny.
Ponieważ nie ma ustawy, która by arbitralnie regulowała prawa i obowiązki niepoczytalnych skazanych, do RPO dochodziły nierzadko skargi na złe lub nadmiernie rygorystyczne traktowanie takich pacjentów.
„W ocenie RPO pilnego uregulowania w przepisach rangi ustawowej wymagają zatem kwestie związane z: monitoringiem wizyjnym, kontrolami rzeczy i kontroli osobistej, kontrolą korespondencji i zawartości korespondencji, widzeniami na terenie i poza terenem zakładu, badaniami na zawartość substancji psychoaktywnych i alkoholu, korzystania z aparatu telefonicznego i Internetu, posiadania sprzętu audiowizualnego, kontroli zawartości paczek, korzystania z odzieży, dokonywania zakupów, poddania się koniecznym zabiegom higienicznym i posiadania przedmiotów niebezpiecznych” – czytamy w stanowisku Rzecznika Praw Obywatelskich.
W regulaminach szpitali psychiatrycznych często znajdują się przepisy godzące w prawa obywatelskie zapisane w Konstytucji. RPO podaje przykłady niektórych z nich: „kontakt telefoniczny z innymi osobami może odbyć się do godziny 22.00”; „w uzasadnionym przypadku, w pomieszczeniach odwiedzin może przebywać także pracownik Oddziału”, „kontakt pacjenta z osobami z zewnątrz odbywa się w wyznaczonym pokoju odwiedzin w obecności pracownika ochrony, nie dłużej niż do godziny 17.30”; „pacjent poddawany jest przez personel tej samej płci czynnościom kontrolnym”.
