Czyja niepodległość? Zdradzona rewolucja w Polsce 1918-1919 r.

Wiec Republiki Tarnobrzeskiej

W setną rocznicę niepodległości Polski lewica niepotrzebnie stara się uwiarygodniać odwoływaniami do rządów Daszyńskiego i Moraczewskiego. W rzeczywistości w listopadzie 1918 r., jeszcze przed ich ustanowieniem, lud sam brał sprawy w swoje ręce. Jego wysiłki zostały jednak zdradzone przez oportunistów z PPS, wolących układać się z Piłsudskim.

W ostatnich latach polska lewica próbuje rozgrywać politykę historyczną na warunkach stawianych przez dużo potężniejszego przeciwnika. Można go w uproszczeniu zdefiniować jako obóz konserwatywno-nacjonalistyczny, który przy aktywnym poparciu liberalnej prawicy i biernej postawie liberalnej lewicy zbiera żniwa i dyskontuje owoce niemalże trzydziestu lat „patriotycznej” edukacji młodych Polaków. Efektem tego są przetaczające się przez nasz kraj marsze niepodległości, kult „żołnierzy wyklętych” oraz cała gama przeróżnych patriotycznych i klerykalnych szopek od burzenia pomników po kręcenie patriotycznych produkcji filmowych o jakości szkolnych jasełek. Znaczna część lewicy próbującej przebić się do głównego nurtu doszła do wniosku, że należy w tych warunkach odpowiedzieć polityką historyczną stawiającą na piedestale lewicowe tradycje patriotyczne i niepodległościowe.

Na pierwszy rzut oka wydaje się być to ruchem racjonalnym, skoro żadna lewicowa treść nie może przebić się przez cenzurę liberalno-konserwatywno-nacjonalistycznej koalicji inżynierów dusz bez etykietki „patriotyczne” lub „niepodległościowe”, a najlepiej również „antykomunistyczne”. W skrajnych sytuacjach taka taktyka przynosi kuriozalne efekty, jak doszukiwanie się kilka lat temu przez jednego z członka Zielonych wątków feministycznych w kulcie „żołnierzy wyklętych”. Generalnie jednak lewica stara się przywrócić przestrzeni publicznej pewne postacie-symbole, legitymizując je narracją niepodległościową i antykomunistyczną, łącząc je przy tym z prosocjalną retoryką. I tak Marks przekształca się w pałającego wrogością do Rosji ojca polskiej niepodległości, a Róża Luksemburg w demokratyczną antykomunistkę, której brak poparcia dla niepodległości był wypadkiem przy pracy (można przemilczeć).

Najmocniejszą kartą socjalpatriotów z okazji zbliżającego się stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości są jednak lewicowe rządy, które ową niepodległość wywalczyły i obroniły, przy okazji realizując wiele wyczekiwanych postulatów społecznych. Reprezentują więc szczytne ideały, które stanowią wzór dla współczesnej lewicy i które mają przynieść jej chlubę oraz akceptację prawicowego salonu. W domyśle również znacznej części społeczeństwa podzielającej tego salonu poglądy. W odpowiedzi na jednego Dmowskiego lewica odpowiada pełną salwą tak znaczących postaci jak Piłsudski, Daszyński czy Moraczewski. Dzięki poruszaniu się w takim segmencie przestrzeni symbolicznej lewicę stać nawet na akcję ofensywną, czyli kreowanie własnej, „wyklętej” historii niepodległości, w której czołową rolę odgrywa powołany 7 listopada 1918 Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej premiera Daszyńskiego. Stanowi to wstęp do alternatywnej, socjalistycznej historii niepodległości Polski.

Taktyka ta jak dotąd nie przyniosła większych efektów. Z pewnością nie dzieje się tak tylko z powodu blokady „zazdrosnej” prawicy. Czy rzeczywiście taka polityka historyczna w znaczący sposób jakościowo różni się od tego co proponuje prawica? Wszak w obu narracjach historię Polski kreują wielkie postacie zdolne do zmiany biegu dziejów. Różnica polega na tym, że w tej lewicowej postacie generałów i endeckich polityków walczących dzielnie o jak największe terytorium kraju zostają zastąpione przez wrażliwych społecznie polityków, którzy potrafią „zrobić dobrze” biednemu, cierpiącemu ludowi.

Tymczasem już przed odzyskaniem niepodległości, a także wiele miesięcy po niej lud polski, reprezentowany przez tysiące zrewoltowanych robotników, walczył o swoje prawa nie oglądając się ani na Daszyńskiego, ani na Piłsudskiego ani na Dmowskiego. Było to rzecz jasna efektem wpływu rewolucji rosyjskiej, a następnie niemieckiej, na polskie masy robotnicze. Podobnie jak w tamtych krajach, na ziemiach polskich jeszcze przed ustanowieniem „rządu ludowego” zaczęły powstawać Rady Delegatów Robotniczych. To właśnie rada w Lublinie jeszcze przed powstaniem tamtejszego rządu obaliła władzę Rady Regencyjnej, ustanowiła 8-godzinny dzień pracy, uchwaliła powołanie milicji robotniczej, a następnie wywierała presję na gabinet Daszyńskiego, aby ten dotrzymał swoich obietnic. W opinii działaczy SDKPiL, którzy stali za organizacją lubelskiej rady delegatów oraz wielu innych w skali kraju, „rząd ludowy” był fasadową wydmuszką, która powstała jedynie dzięki zbrojnemu przewrotowi przeprowadzonemu przez żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej popierających Daszyńskiego. W tej sytuacji prawicowa część PPS-u nie miała innego wyboru, jak wejść w skład lubelskiej rady i działać na rzecz wyhamowania jej potencjału rewolucyjnego. Zaledwie kilka dniu później Piłsudski rozpędził „rząd ludowy” i anulował wszystkie jego dekrety.

Ruch rad delegatów robotniczych rozwijał się jednak na całym terenie Polski. Powstało około stu rad o różnym składzie politycznym i wpływach – zarówno w dużych miastach, jak Łódź czy Warszawa, jak i znacznie mniejszych ośrodkach – Kraśniku, Częstochowie, Zamościu. W niektórych miastach, jak np. w Krakowie do głosu dochodziła pepeesowska prawica, natomiast na terenach zaboru pruskiego w radach wpływy posiadali przedstawiciele prawicy nacjonalistycznej, ze względu na istniejące na tych terenach podziały narodowościowe między Polakami a Niemcami. Pomimo tego w ruch radziecki na ziemiach polskich zaangażowały się dziesiątki tysięcy zrewolucjonizowanych robotników, domagających się emancypacji i upodmiotowienia. Socjalpatriotyczna „lewica” spod znaku Piłsudskiego i Moraczewskiego nie zamierzała tego tolerować, czemu dawała dowód już od pierwszych dni listopada.

Najbardziej klarownym przykładem takiego starcia jest historia Rad Delegatów Robotniczych w Zagłębiu Dąbrowskim. W dniu 2 listopada 1918 w Dąbrowie zachęceni przez PPS-Lewicę i SDKPiL robotnicy zaczęli rozbrajać wycofujących się żołnierzy austriackich, po czym przystąpili do tworzenia oddziałów Czerwonej Gwardii. Podobnie jak w Lublinie, pepeesowska prawica była niechętnie nastawiona do rad, ale stojąc przed faktem dokonanym przystąpiła do nich w celu odgrywania hamulcowej roli. W końcu 8 listopada na terenie Zagłębie rady wezwały do strajku generalnego – zakłady pracy stanęły, a tysiące robotników wzięło udział w masowych demonstracjach. Przeciwstawiły się im obecne tam oddziały polskich żołnierzy utworzone jeszcze przez Niemców (tzw. Polnische Wermacht). Wówczas zginął Eugeniusz Furman – pierwszy z dziesiątek robotników, którzy polegli w walce klasowej w Polsce niepodległej.

Po 11 listopada organizowane na wzór panującej w Rosji władzy radzieckiej rady zaczęły powstawać na terenie całego Zagłębia Dąbrowskiego. Były na tyle silne, że były w stanie zmusić magistrat Sosnowca do wykonywania swoich postępowych dekretów, a miejscowi kapitaliści musieli opłacać Czerwoną Gwardię. W kolejnych tygodniach i miesiącach na tym terenie odbyło się wiele strajków politycznych przeciwko rządowi Paderewskiego, który dążył w mniemaniu robotników do obalenia ruchu radzieckiego. W marcu 1919 miał odbyć się strajk powszechny, ale jego rozmach został zmniejszony na skutek bojkotu działaczy prawicy pepeesowskiej, która demobilizowała robotników. Skorzystał z tego rząd wysyłając wojsko do walki z ruchem robotniczym. Padli zabici i ranni. Ostatecznie w lipcu cały skład rady został aresztowany. Podobny los miał czekać cały ruch – gdy podległe Piłsudskiemu rządy w 1919 roku okrzepły, skupiły swoje siły na pacyfikacji robotniczych samorządów. Tak skończył się emancypacyjny ruch, dzięki któremu robotnikom udawało się wywalczyć polepszenie warunków pracy, a niekiedy nawet przejmować kontrolę nad produkcją.

Nie były to jednak jedyne podmioty rewolucyjne na ziemiach polskich w tamtym czasie. W listopadzie 1918 roku powstała Republika Tarnobrzeska obejmująca powiat tarnobrzeski oraz kilka innych z nim sąsiadujących. Zarządzał nią Tarnobrzeski Komitet Rewolucyjny pod wodzą byłego legionisty Tomasza Dąbala oraz księdza Eugeniusza Okonia. Komitet miał wpływ na obsadę lokalnych władz oraz walczył o reformę rolną, konfiskatę majątku kościelnego oraz nacjonalizację środków produkcji. Republika została zniszczona w 1919 roku na skutek brutalnych represji piłsudczyków, a jej przywódcy aresztowani, mimo wyboru ich na posłów do Sejmu RP. W końcówce 1918 roku w okolicach Pińczowa powstała również Republika Pińczowska pod wodzą działa SDKPiL Jana Lisowskiego. Przez sześć tygodni okoliczni chłopi prowadzili strajki rolne, aż do przybycia karnej ekspedycji wojskowej, która spacyfikowała strajki i aresztowała Lisowskiego.

Rozwijający się przez kilka miesięcy oddolny ruch rewolucyjny w Polsce został zlikwidowany przez podległe Piłsudskiemu wojska. Przyczyną tego były nie tylko rozmaite błędy samych rewolucjonistów, którzy nie ośmielili się przejąć pełni władzy w miejscowościach, gdzie posiadali wpływy, ale w dużej mierze postawa działaczy PPS, dla których konsolidacja i centralizacja władzy pod wodzą Piłsudskiego była ważniejsza niż emancypacyjne dążenia proletariatu fabrycznego i rolnego. Nie można odmówić rządom socjalpatriotycznej lewicy postępowych reform społecznych, ale trzeba pamiętać, że powstały one pod dużą presją zrewoltowanego i antykapitalistycznie nastawionego społeczeństwa.

Część działaczy PPS już po kilku latach żałowała swoich czynów. W 1928 roku podczas obchodów dziesięciolecia rządu lubelskiego aktywiści tej partii grzmieli, że błędem było przyjęcie kapitalistycznych rządów, które doprowadziły polskiego robotnika do nędzy. Nawet członek rządu i były wiceminister spraw wewnętrznych Norbert Barlicki w 1933 roku bił się w piersi i żałował demobilizacji mas ludowych w tamtym okresie.

Na przełomie 1918 i 1919 r. ma ziemiach polskich działało około 100 rad robotniczych, w których łącznie  300 tys. ludzi pracy wrzało rewolucyjnym zapałem. O tych i innych faktach nie chce pamiętać znaczna część współczesnej polskiej lewicy. Wystraszona prawicową dominacją, woli podkreślać udział lewicowych działaczy w konsolidacji kapitalistycznych rządów, które przekształciły się wkrótce w autorytarne rządy sanacyjne. Wspomina polityków takich jak Daszyński czy Moraczewski, którzy bezwolnie poddawali się Piłsudskiemu, a postępowe reformy wprowadzali, czując oddech rewolucji na plecach. Tym samym przejmuje ich kapitulanckie tradycje. W tym sensie lewicowi politycy nastawiający się na współpracę z Koalicją Obywatelską w celu „obrony demokracji” lub ci dążący do konsensusu w polityce historycznej z dzierżącym rząd dusz obozem prawicowym są naprawdę „godnymi” spadkobiercami socjalpatriotów walczących z ruchem radzieckim na ziemiach polskich w latach 1918-1919.